Fot. Erik Mclean (Pexels)
Drogi oraz towarzyszące im kolizje z pojazdami są istotnym czynnikiem śmiertelności wielu gatunków zwierząt. W Wielkiej Brytanii są główną przyczyną obserwowanego spadku liczebność płomykówki Tyto alba, borsuka Meles meles i wydry Lutra lutra. Istnieją badania wskazujące, że śmiertelność zwierząt na drogach nie jest przypadkowa w aspekcie czasowym i przestrzennym, a okresowe wzorce tego zjawiska związane są z ekologią poszczególnych gatunków zwierząt. Zależności takie ukazuje w swojej ostatniej publikacji zespół naukowców z Wielkiej Brytanii.
Opracowanie powstało w rezultacie analizy ponad 54 000 obserwacji zebranych w latach 2014-2019 dzięki projektowi prowadzonemu przez Uniwersytet w Cardiff (projectsplatter.co.uk). Inicjatywa oparta jest na idei nauki obywatelskiej (citizen science), gdzie obserwacje gromadzone są i wprowadzane przez szeroką rzeszę aktywnych wolontariuszy, zainteresowanych problematyką kolizji drogowych ze zwierzętami. Dzięki analizie zebranego materiału wykazano nierównomierny rozkład obserwacji w ciągu roku. Sezonowość, którą zaobserwowano u poszczególnych gatunków skorelowana jest z fenologią zwierząt.
Cykle życiowe zwierząt a śmiertelność na drogach
Zauważono, że najwięcej zwierząt ginie w okresach wzmożonej aktywności zwierząt, przypadających na gody, wychowywanie i dyspersję młodych oraz migracje. Bimodalność (dwa szczyty śmiertelności w ciągu roku) była najpowszechniej występującym wzorcem. Rozkład taki jest zapewne rezultatem większej aktywności zwierząt związanej z rozrodem (gody, karmienie młodych) – pierwszy szczyt, oraz pojawieniem się i dyspersją młodych – drugi szczyt. Taki wzorzec obserwowano np. u borsuka i sarny. Jednomodalny rozkład śmiertelności (jeden szczyt) dominował wśród ptaków. Przyczyną takiego stanu jest zapewne czasowy odstęp pomiędzy okresem rozrodu oraz dyspersją młodych – jest on większy u ssaków, prowadząc do wykształcenia się dwóch maksimów. U większości ptaków okres tej jest zwykle zbyt krótki, prowadząc do wykształcenia się rozkładu jednomodalnego (np. sroka, grzywacz, kos).
Czynniki abiotyczne
Autorzy publikacji wskazują, że wzorce śmiertelności mogą być kształtowane również przez czynniki abiotyczne. Niższą śmiertelność wśród niektórych gatunków czy grup zwierząt, wykazano podczas opadów deszczu (np. mewy, sroka, królik). Nie można wykluczyć, że powodem tego była mniejsza wykrywalności wskutek ograniczonej widoczności spowodowanej warunkami atmosferycznymi. W takiej jednak sytuacji, spadek obserwacji dotyczyłby również innych gatunków zwierząt, czego nie stwierdzono.
Citizen science - atuty oraz ograniczenia
Publikacja ukazuje wartość projektów, opartych na idei nauki obywatelskiej, dla zrozumienia interakcji zwierzęta-człowiek. Naczelnym potencjałem takich inicjatyw jest liczba oraz przestrzenna skala pozyskiwanych z udziałem wielu wolontariuszy danych. Należy jednak pamiętać, że model taki, jak wiele innych, posiada swoje oczywiste ograniczenia, jak np. nierównomierny czasowy i przestrzenny rozkład obserwatorów, odmienną wykrywalność określonych gatunków zwierząt czy wreszcie zróżnicowane doświadczenie wolontariuszy. Tym niemniej stosowne podejście metodyczne oraz odpowiednie narzędzia statystyczne pozwalają na wiarygodne ukazanie wybranych aspektów badanego zjawiska.
Więcej informacji na ten temat znajduje się w artykule źródłowym: