Mamy przyjemność zaprezentować pierwszą publikację, która ukazała się w recenzowanym czasopiśmie naukowym (European Journal of Wildlife Research) i powstała, między innymi, dzięki danym zgromadzonym w Rejestrze. Jak daleko od drogi należy ocenić pokrycie terenu? Takie pytanie postawili sobie autorzy publikacji - mgr Angelika Nieszała i dr Daniel Klich. Analizę przeprowadzono z wykorzystniem danych pozyskanych z terenu województwa warmińsko-mazurskiego. Omówienie powyższego zagadnienia przedstawiają sami autorzy w niniejszym wpisie.
Wprowadzenie
Najczęstszymi ofiarami ruchu drogowego wśród ssaków są średnie drapieżniki, a jako najczęstszą ofiarę kolizji drogowych wskazuje się lisa. Wiele czynników ma wpływ na ogólną śmiertelność zwierząt na drogach. Wśród nich wyróżnia się natężenie ruchu drogowego, topografię dróg i czynniki związane z ich strukturą; między innymi obecność elementów liniowych w pobliżu dróg np. rzeki. Jednym z ważnych elementów wpływających na zwiększoną śmiertelność w kolizjach drogowych jest pokrycie terenu wokół niej np. powierzchnia lasów czy pól uprawnych. Struktura pokrycia terenu może wpływać na liczbę oraz skład gatunkowy ginących na drogach zwierząt. Z tego względu wykonuje się analizy otaczającej przestrzeni. Otoczenie drogi nie jest definiowane w takich badaniach i różni badacze analizują obszar w różnej odległości od drogi. Inaczej mówiąc, stosowana metodyka w analizach wpływu pokrycia terenu na częstość wypadków drogowych z udziałem zwierząt jest różna. Wynika to przede wszystkim z braku jakiejkolwiek analizy, która mogłaby wskazać jaką odległość od drogi należy badać i czy stosowanie różnych odległości ma znaczenie uzyskiwanych wynikach. Celem badań było wiec sprawdzenie czy stosowanie różnych buforów odległości od drogi daje różne rezultaty oraz jaki bufor mógłby być najlepszy dla średnich drapieżników (na przykładzie lisa i borsuka).
Metodyka
Badania były przeprowadzone na terenie dróg krajowych województwa warmińsko-mazurskiego. Zebrano dane dotyczące śmiertelności drogowej borsuka europejskiego Meles meles i lisa rudego Vulpes vulpes z dwóch źródeł: Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad w Olsztynie oraz projektu "Zwierzęta na drogach. Analiza dotyczyła lat 2015, 2016 i 2017. Łączna liczba zarejestrowanych przypadków wyniosła: 1134 osobników lisa rudego oraz 649 osobników borsuka europejskiego. Najważniejsze było uzyskanie współrzędnych geograficznych zdarzenia, które zostały naniesione na drogi województwa w programie QGIS, a pokrycie terenu pobrano z map pokrycia polski Corine Land Cover (Główny Inspektorat Ochrony Środowiska). Na podstawie dostępnych danych na badanym terenie typów pokrycia do analizy wytypowano 6 głównych typów: pola uprawne, lasy iglaste, lasy liściaste, lasy mieszane, zbiorniki wodne, tereny antropogeniczne. Porównano 4 sposoby możliwości badania dróg. Wszystkie drogi zostały podzielone na 2 km odcinki, a wokół odcinków zostały zaprojektowane 4 typy buforów:10m, 250m, 500m, 1000m. Analiza statystyczna została wykonana w programie SPSS.
Wyniki
Lis pod kołami samochodów ginął najczęściej jesienią (40%), natomiast u borsuka wzrost śmiertelności był widoczny wiosną oraz latem (70%). Na terenie województwa warmińsko mazurskiego populację lisa oceniono średnio na 16034 osobników i 5660 osobników borsuka. Zatem średnia roczna śmiertelność lisa i borsuka z powodu kolizji drogowych tylko na drogach krajowych wyniosła odpowiednio 2,36% i 3,82% populacji. Analiza przestrzenna rozkładu zdarzeń śmiertelnych wspomnianych gatunków wykazała różnice w wynikach w zależności od zastosowanego buforu. Najlepsze dopasowanie modelu wykazał bufor 500m od drogi. Wynika z niego, że czynnikami wpływającymi na częstość kolizji drogowych jest natężenie ruchu, bliskość terenów uprawnych, lasów mieszanych oraz w przypadku lisa terenów antropogenicznych. Badane gatunki giną najczęściej w mozaice terenów, gdzie prawdopodobnie szukają pożywienia. Ważne jest, aby dostosowywać wielkość bufora do tego typu badań, które w przyszłości pomogą bardziej skutecznie rozwiązywać ten problem. Stosowanie różnych buforów odległości może prowadzić do sprzecznych wyników, których jedynym różnicującym elementem jest zastosowana metodyka. Analizując obszar o mniejszym promieniu odległości od drogi zwiększa się znaczenie elementów pokrycia skorelowanych z drogami. Przy zbyt dużych buforach elementy te tracą na znaczeniu. Z tego względu wytypowanie optymalnego buforu pozwala na bardziej wiarygodną ocenę analizowanego zjawiska. Ważnym elementem wydaje się być areał osobniczy tych gatunków, ponieważ bufor 500 metrów odpowiada średniej wielkości areału osobniczego tych ssaków.
Zastosowanie
Kolizje drogowe są czynnikiem ograniczającym populacje. Badania pod tym względem przybliżą nam czynniki determinujące wzrost tego rodzaju kolizji. Przy powstawaniu coraz większej ilości dróg i większej fragmentacji jest to temat niezwykle ważny do poruszania bowiem takie badania w przyszłości mogą przyczyniać się do bardziej precyzyjnego wyznaczania miejsc przejść dla zwierząt, które będą ograniczały wypadki z udziałem zwierząt, a także będą dawały możliwość migracji zwierząt i niedopuszczania do zmniejszania zmienności genetycznej wśród populacji. Ten problem wydaje się większy w odniesieniu do drapieżników, jednak każdy gatunek pod tym względem jest indywidualny.
Opracowanie: mgr Angelika Nieszała, dr Daniel Klich