Zderzenia z pojazdami są istotnym dodatkowym czynnikiem śmiertelności kształtującym lokalne populacje ptaków. Niektóre badania szacują, że ofiarami ruchu drogowego w Europie pada około 5 do 10% populacji ptaków. Precyzyjne wyznaczenie miejsc o wysokim ryzyku kolizji w regionalnej lub szerszej skali, jakkolwiek możliwe i pożądane, wymaga wieloletnich obserwacji z aktywnym udziałem szerokiej rzeszy obserwatorów. Istnieją jednak narzędzia umożliwiające wstępną identyfikację potencjalnych czarnych punktów.
W tym celu grupa naukowców z uniwersytetów w Pradze i Sevilli, opierając się na dostępnych publikacjach, dokonała przeglądu gatunków ptaków doświadczających relatywnie wysokiej śmiertelności na europejskich drogach. Następnie zestawienie to skonfrontowano z przestrzennym rozmieszczeniem ptaków lęgowych w Europie oraz z danymi na temat gęstości sieci drogowej na naszym kontynencie.
Czarne punkty na tle mapy Europy
Rezultatem analizy jest mapa Europy przedstawiająca potencjalne ryzyko kolizji drogowych z ptakami w granicach kwadratów 50 x 50 km. Kwadraty o potencjalnie wysokim zagrożeniu grupują się na dużym obszarze Niemiec, Austrii, Niderlandów, północnej i południowej Francji, wschodniej części półwyspu Iberyjskiego, północnych Włoch oraz wschodniej Anglii. W Polsce obszary takie wykazano głównie na południowym wschodzie kraju oraz w rejonie województwa pomorskiego.
Wróblowe i sowy
Spośród 209 gatunków ptaków odnotowanych jako ofiary ruchu drogowego w 9 krajach Europy do najliczniej rejestrowanych należą: kos, wróbel, rudzik, płomykówka, sroka, pójdźka, zięba, dymówka oraz puszczyk. Gatunki o wysokim udziale kolizji nie należą do określonej, jednolitej linii filogenetycznej. Jedynym wyjątkiem mogą być sowy, o wyróżniającym się udziale gatunkowym. Tym niemniej wydaje się, że o podatności na występowanie kolizji, bardziej niż pokrewieństwo, decydują cechy funkcjonalne określonych gatunków.
Niebezpieczne zwyczaje
Zgodnie z oczekiwaniami, najliczniej reprezentowane wśród ofiar są ptaki wróblowe, gdyż jest to generalnie najliczniejsza gatunkowo grupa ptaków. Czynnikami sprzyjającymi występowaniu kolizji są skłonność do żerowania wzdłuż dróg i poboczy oraz sposób wykorzystywania siedliska, tj. tendencja do przemieszczania się na wysokości poruszających się pojazdów.
Jeden problem, wiele czynników
Z uwagi na mnogość kształtujących je elementów, zagadnienie śmiertelności zwierząt na drogach jest bardzo złożone. Istotny wpływ na występowanie kolizji mają również takie czynniki jak ograniczenie prędkości (kategoria dróg), natężenie ruchu, struktura siedlisk w granicach oraz sąsiedztwie pasa drogowego, jak i lokalne zagęszczenia ptaków. Z tego względu przedmiotową publikację należy traktować jako punkt odniesienia wymagający dalszej weryfikacji i konfrontacji na podstawie badań terenowych. Ukazuje ona jednak nowe i ciekawe spojrzenie, będąc kolejną cenną wskazówką na drodze do poznania problematyki, a w perspektywie ograniczaniu śmiertelności zwierząt na drogach.
Opracowanie: Karol Kustusch