Drogi oraz towarzysząca im infrastruktura są nieodłącznym komponentem krajobrazu na obszarach zdominowanych działalnością człowieka. Negatywny wpływ dróg na środowisko jest bardzo zróżnicowany i często silnie destrukcyjny. Oddziaływania te wykraczają dużo dalej poza granice samej infrastruktury, sięgając często na odległość nawet do jednego kilometra i tym samym obejmując potencjalnie 20% powierzchni lądowej Ziemi. Czy zatem wpływ dróg na otoczenie jest wyłącznie negatywny? Niekoniecznie.
Siedliska graniczące bezpośrednio z jezdnią, czyli pobocza lub pasy rozdzielające dróg, tworzą równoległą sieć, która łagodzi ich wpływ na otoczenie, a w niektórych przypadkach świadczy dodatkowe korzyści – tzw. usługi ekosystemowe (ecosystem services). W najprostszej definicji, usługi ekosystemów to korzyści jakie człowiek czerpie z procesów zachodzących w przyrodzie.
Silne zróżnicowanie strukturalne i siedliskowe
Szacuje się, że globalnie pobocza mogą zajmować powierzchnię około 270 000 km2. Są elementem strukturalnie bardzo zróżnicowanym. Obejmują zwykle siedliska trawiaste, mogą to jednak być również pasy zakrzewień, aleje drzew lub zadrzewienia, nasadzenia roślin ozdobnych, a nawet siedliska wodne (rowy, zbiorniki). Mogą zajmować pas gołej ziemi szerokości kilku centymetrów, wąski pas regularnie koszonej roślinności lub wiele metrów siedlisk o charakterze naturalnym. Z tego względu pobocza cieszą się rosnącym uznaniem w kontekście zachowania bioróżnorodności oraz usług ekosystemów.
Co nam dają pobocza?
Wachlarz świadczonych przez odpowiednio zarządzane pobocza usług jest mocno zróżnicowany i wykracza poza aspekt samej bioróżnorodności. Wiążą dwutlenek węgla, pełnią funkcję regulatora zanieczyszczeń powietrza, wód oraz gleby. Odpowiednie zarządzanie koszeniem roślinności powoduje, iż są ważnym siedliskiem owadów zapylających. Wreszcie, świadczą szereg usług kulturowych poprzez wpływ na estetykę otoczenia, ceny nieruchomości, obniżanie poziomu stresu u kierowców i poprawę samopoczucia lokalnej ludności.
Bilans nie zawsze dodatni
Należy oczywiście zaznaczyć, że korzyści płynące z usług ekosystemowych rzadko przewyższają straty powstałe w wyniku budowy samej drogi. Jeżeli zniszczeniu uległy naturalne siedliska o wysokich walorach przyrodniczych żadne działania nie są w stanie zrekompensować poniesionych przez środowisko naturalne strat. Dzieje się tak często w krajach rozwijających się o stosunkowo jeszcze słabo rozwiniętej sieci drogowej.
Wzrost walorów przyrodniczych pośród terenów rolnych
Nieco inaczej sytuacja przestawia się w Europie, USA czy innych krajach rozwiniętych, gdzie nowe drogi powstają często w krajobrazie rolniczym, tj. o niskiej bioróżnorodności. W takim przypadku odpowiednie zaprojektowanie siedlisk może sprzyjać lokalnemu wzrostowi walorów przyrodniczych, a tym samym świadczyć określone usługi ekosystemowe.
Opracowanie: Karol Kustusch