Znak drogowy "obywatelski" - okolice m. Janowicze-Kolonia, woj. podlaskie (fot. K. Kustusch).
Szacuje się, że na całym świecie istnieje 21,6 miliona kilometrów dróg, a do 2050 roku długość sieci drogowej wzrośnie o 14–23%. W związku z tym wielu biologów zajmujących się ochroną środowiska uważa, że wpływ dróg na dzikie populacje zwierząt stanowi jedno z najbardziej palących współczesnych zagadnień ochrony przyrody. Śmiertelność na drogach jest uważana za jeden z głównych czynników śmiertelności dzikich kręgowców na całym świecie. Dla pełniejszego zrozumienia skutków śmiertelności drogowej na dynamikę populacji konieczne jest dokładne kwantyfikowanie parametrów demograficznych.
Zespół naukowców z Wielkiej Brytanii dokonał przeglądu literatury z lat 2000-2021 poszukując badań dokumentujących śmiertelność zwierząt na drogach w kontekście demograficznym. Spośród wielu dostępnych publikacji jedynie 13% spełniało odpowiednie kryteria demograficzne. W rezultacie, do dalszej analizy wytypowano 83 publikacje dotyczące 69 gatunków ssaków oraz 150 populacji.
Efektem analizy była identyfikacja kilku parametrów demograficznych, które można podzielić na bezpośrednie i pośrednie:
1. Bezpośrednie parametry demograficzne:
a) Procent populacji zabijanej na drogach rocznie:
Badania wykazały, że śmiertelność drogowa obejmuje od 0,02% do 50% lokalnych populacji ssaków rocznie. Najwyższe wskaźniki śmiertelności odnotowano u diabła tasmańskiego Sarcophilus harrisii oraz oposów Didelphimorphia.
b) Udział w całkowitej śmiertelności populacji:
Odsetek śmiertelności spowodowanej przez drogi w całkowitej śmiertelności populacji wahał się od 1,1% do 80%. U niektórych populacji, śmiertelność drogowa była główną przyczyną zgonów – w przypadku 28% analizowanych populacji.
c) Śmiertelność ze względu na płeć:
Niektóre badania wykazały znacząco wyższe wskaźniki śmiertelności samic w stosunku do samców, co może mieć krytyczny wpływ na dynamikę populacji. Przykładowo, śmiertelność drogowa samic północnoamerykańskich rysi rudych Lynx rufus była znacznie wyższa niż samców.
d) Śmiertelność ze względu na wiek:
Większość badań wskazywała, że śmiertelność drogowa jest większa wśród dorosłych osobników, co może mieć poważne konsekwencje dla dynamiki populacji, ponieważ dorosłe osobniki są odpowiedzialne za reprodukcję.
e) Śmiertelność podczas migracji lub przemieszczania się między siedliskami:
Migracje i przemieszczanie się między siedliskami mogą zwiększać ryzyko śmiertelności drogowej, zwłaszcza w przypadku młodych osobników lub zwierząt zmieniających siedlisko. W przypadku niektórych gatunków, takich jak jelenie mulaki czarnoogonowe Odocoileus hemionus, migracje wiązały się z wyższymi wskaźnikami śmiertelności.
2. Pośrednie parametry demograficzne:
a) Tempo wzrostu populacji:
Śmiertelność drogowa wpływa na tempo wzrostu populacji, szczególnie w przypadkach, gdy wpływa na zdolność populacji do utrzymania liczebności lub regeneracji po innych zagrożeniach, takich jak pożary czy choroby.
b) Trwałość populacji:
Badania pokazują, że śmiertelność drogowa może znacznie zmniejszać perspektywę przetrwania niektórych populacji, prowadząc do ryzyka lokalnego wyginięcia, szczególnie w przypadku małych populacji.
c) Różnorodność genetyczna:
Śmiertelność drogowa wpływa również na różnorodność genetyczną, co może osłabić zdolność populacji do adaptacji do zmieniających się warunków środowiskowych i zagrażać jej długoterminowemu przetrwaniu.
Opracowanie: Karol Kustusch